Histamin là gì?

Histamin là một trong những chất trung gian giữ vai trò quan trọng trong sốc phản vệ và phản ứng dị ứng. Histamin được tìm thấy ở khắp các mô trong cơ thể nhưng phân bố không đồng đều, nhiều nhất trong các tế bào mast ở các mô và trong các hạt bài tiết của tế bào ưa kiềm. Do đó, histamin có chủ yếu ở các mô phổi, ruột, da là nơi tế bào mast có tương đối nhiều.

Trong các tế bào, histamin kết hợp với heparin bằng lực hút tĩnh điện, tạo thành phức hợp histamin – heparin không có hoạt tính. Chỉ khi bị tác động của các yếu tố bên ngoài (lạnh, hóa chất, bụi trong không khí…) thì các tế bào chứa phức hợp này bị kích thích giải phóng ra histamin dạng tự do. Lượng histamin này vượt ngưỡng cho phép của cơ thể và gắn với những vị trí nhạy cảm gọi là thụ thể histamin tại tế bào đích gây ra phản ứng dị ứng.

Một số phản ứng dị ứng đối với cơ thể:

- Trên hệ hô hấp: sổ mũi, hen suyễn (do viêm, phù nề và co thắt khí quản).

- Trên da: nổi mày đay, chàm, phát ban, ngứa, phù Quincke.

- Trên mắt: làm viêm, đỏ kết mạc mắt.

- Trên hệ tiêu hóa: gây sự tiết quá độ HCl và pepsin, gây tiêu chảy do co thắt ruột.

- Trên hệ tim mạch: gây giãn mạch, hạ huyết áp, gây co thắt tim.

Bảng: Phân loại thụ thể histamin

Tác dụng của thuốc kháng histamin?

Các thuốc kháng histamin đối kháng cạnh tranh với thụ thể histamin tại tế bào đích, histamin không gắn được với thụ thể nên không thể tác dụng lên tế bào.

Có 2 loại thuốc kháng histamin tương ứng với 2 loại thụ thể, đó là thuốc kháng histamin thế hệ 1 và thuốc kháng histamin thế hệ 2:

Thế hệ 1: còn gọi là thuốc kháng histamin cổ điển, gồm promethazine, chlorpheniramine, diphenhydramine… Thuốc cổ điển có 2 nhược điểm: gây buồn ngủ và thời gian tác dụng ngắn, phải dùng nhiều lần trong ngày.

Thế hệ 2: gồm cetirizine, astemizole, loratadine, terfenadine, fexofenadine… Thuốc thế hệ mới này khắc phục được 2 nhược điểm của thuốc thế hệ 1. Nhờ có cấu trúc hóa học không thấm vào mỡ, thuốc thế hệ mới không xâm nhập hệ thần kinh trung ương nên không gây buồn ngủ cũng như không gây tác dụng phụ liệt đối giao cảm (hay tác dụng chống tiết choline như: khô miệng, táo báo, rối loạn điều tiết mắt…). Nhờ thời gian bán hủy dài, một số thuốc mới như: astemizole, loratadine, cetirizine chỉ cần uống một lần trong ngày.

Hình: Kháng histamin phóng thích ra từ các tế bào mast

Một số lưu ý khi sử dụng thuốc kháng histamin trong điều trị dị ứng?

Thuốc kháng histamin được dùng điều trị dị ứng: viêm mũi dị ứng, nổi mề đay, ban da, viêm da dị ứng, viêm kết mạc dị ứng, các trường hợp bị côn trùng cắn… Ngoài ra thuốc còn được dùng điều trị say tàu xe, máy bay, điều trị buồn nôn và nôn trong thai nghén (tuy nhiên phải hết sức cẩn trọng khi sử dụng, phải sử dụng theo chỉ định của thầy thuốc chuyên khoa), sử dụng như thuốc an thần gây ngủ.

Thuốc kháng histamin chỉ giúp điều trị triệu chứng dị ứng (ho, ngứa, nổi mày đay…) chứ không điều trị được nguyên nhân nên không giúp bệnh nhân khỏi bệnh được hoàn toàn. Do vậy, điều quan trọng là phải tìm ra và loại trừ các tác nhân gây dị ứng (thuốc, mỹ phẩm, bụi, thời tiết, thức ăn…) mới có thể điều trị được bệnh. Việc dùng thuốc do đó cũng phải kiên trì, phải dùng nhiều đợt mới hạn chế được tái phát.

Trong trường hợp dị ứng nặng (như sốc phản vệ), histamin giải phóng ồ ạt, việc sử dụng thuốc kháng histamin H1 không thể giải quyết được mà phải phối hợp thêm với các biện pháp hồi sức cấp cứu, thuốc trợ tim mạch (adrenaline), biện pháp trợ hô hấp (thở oxy)…

Một số thuốc kháng histamin H1 thế hệ 1 thường được sử dụng trong các chế phẩm điều trị cảm cúm, ho, sổ mũi, nhưng có tác dụng phụ là ức chế thần kinh trung ương. Do vậy không nên sử dụng khi đang lái tàu xe, làm việc trên cao, công việc cần sự tỉnh táo hay uống rượu khi đang dùng thuốc.

Trong thời kì mang thai, khoảng 1/3 phụ nữ có tình trạng viêm mũi dị ứng, hen phế quản, mày đay hay chàm, do vậy vẫn cần phải sử dụng các loại thuốc chống dị ứng. Phụ nữ trong thời kỳ này chỉ nên sử dụng những thuốc được chứng nhận về độ an toàn.

Như vậy, tất cả các thuốc tháng histamin H1 đều có tác dụng phụ nên phải dùng đúng liều lượng và thời gian, theo chỉ định của bác sĩ, không nên lạm dụng thuốc, đặc biệt chú ý ở các đối tượng phụ nữ mang thai và trẻ em.

Quỳnh Như
(Tổng hợp)